Форум сайта «Глобус Беларуси»

[Валацуга]

Невялічкія нататкі пра вандроўкі па этнаграфічным раёне - Беларускай Смаленшчыне (афіцыйная назва), які займае значную частку Смаленскай вобласці.

увеличить до 1200x900

Гэта знайшло адбітак і на афіцыйных сімвалах заходняга рэгіёна - серабрысты колер на шчыце не што іншае як адлюстраванне прыналежнасці да Белай Русі.

увеличить до 1200x900

Ну і добрая кніжка пад паху, каб узнавіць веды пра беларускі Далёкі Усход.

[Валацуга]

ІХ - ХІ стагоддзі.
Гнёздава. Бадай, самы заблытаны момант у ва ўсёй гісторыі.

увеличить до 1200x900

Гнёздаўскія курганы

увеличить до 1200x900

На плошчы каля 30 га знаходзілася больш за 4500 курганаў. Да нашых дзён дайшло каля паловы з іх.
Кожны год буйнейшае ў Еўропе пахаванне прыадкрывае свае таямніцы і ўсё больш блытае гісторыю.
Адзін з найбольш вядомых фактаў - знойдзены першы надпіс зроблены глаголіцай - Гороушна (а што ён значыць, дакладна невядома). Пра гэта нагадвае і помнік.

увеличить до 1200x900

Што гэта было? Пратагорад Смаленск?

увеличить до 1200x900

Смаленскія гарадскія могілкі?

увеличить до 1200x900

Старажатны лагістычны цэнтр? Тады зразумела адкуль тут магілы вікінгаў і персідскія пахаванні.

увеличить до 1200x900

Мяне ж больш цешыць версія пра тое, што Гнёздава - гэта асобны старажытны горад. А менавіта - крывіцкая сталіца.

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

862 РіРѕРґ

увеличить до 1200x900

Смаленск стаіць РЅР° высокім, зрэзаным ярамі, левым беразе Дняпра. Калі ён быў заложаны, нямаведама; залажылі СЏРіРѕ, барджэй СѓСЃСЏРіРѕ, палачане. (Аркадзь Смоліч, “Географія Беларусі”).

[Валацуга]

1015 Рі.

Смядынь. Месца забойства Глеба.

увеличить до 1200x900

Наўгародзкія С– РєС–СЏСћСЃРєС–СЏ РєРЅСЏР·С– ўвесь час прэтэндавалі РЅР° Смаленск: хаця ўрэшце С–Рј удалося падчыніць СЏРіРѕ сабе, аднак РЅРµ вялікае было С–С…РЅСЏРµ значэнне Сѓ Смаленску. Смаленск упраўляўся сваім вечам, Р° князём, мусіць, неабяспечна навет жыць было Сћ месьце, Р±Рѕ мусілі будавацца РЅР° водшыбе, Р·Р° местам, над СЂ. Смядынню. (Аркадзь Смоліч, “Географія Беларусі”).

У 1015 годзе тут быў забіты Глеб.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

На месцы гібелі была зроблена студня.

увеличить до 1200x900

Побач часовы храм.

увеличить до 1200x900

У 1609 годзе ў Барысаглебскім манастыры размясціліся войскі Рэчы Паспалітай. Пазней ён быў перададзены ўніятам. , а з 1654 года мела назву - Жыгамонтава пустка. Зараз на гэтым месцы толькі парэшткі фундаментаў манастыра.

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

ХІІ стагоддзе.

Храмы дамангольскага перыяду. Іх у горадзе захавалася тры. Кажуць, у іх прысутнічаюць рысы полацкай і смаленскай школаў дойлідства.

Царква святога Міхала Архангела (Свірская)
Р— уцалеўшых старасвецкіх будынкаў трэба ўспомніць перад СѓСЃС–Рј РЎСЊРІС–СЂСЃРєСѓСЋ царкву, пабудаваную Сћ XII веку. Знаходзіцца СЏРЅР° РЅР° прадмесці, РґР·Рµ некалісь быў князёўскі замак; перахавалася гэтая царква РґР° нашых часоў СѓРІР° СћСЃС–Рј сваім харастве. Ёсць Сѓ ёй надзвычайна цікавы абраз Прачыстае беларускага рысунку. РќР° СЏРіРѕ адваротнай старане знаходзіцца беларускі надпіс, СЏРєРѕРіР° дагэтуль яшчэ ніхто РЅСЏ Р·РјРѕРі прачытаць. Р—Р° Дняпром стаіць яшчэ старэйшая Пётра-Паўлаўская царква, СЏРєСѓСЋ, праўда, пазней перараблялі. (Аркадзь Смоліч, “Географія Беларусі”).

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Здаецца, гэты абраз захоўваецца тут і сёння, але мы прыйшлі занадта рана, каб у гэтым пераканацца.

Царква Пятра і Паўла на Гарадзянцы.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Царква Іаана Багаслова на Варажках.

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

1172 (1150) – 1221 (1224)

РђРґ самага пачатку свае гісторыі быў Смаленск Р±РѕР№РєС–Рј гандлёвым пунктам. Якраз Сѓ С–Рј крыжаваліся абедзьве найважнейшыя дарогі СћСЃС…РѕРґСѓ Р­СћСЂРѕРїС‹: адна Р· Варагаў РґР° Бізантыі С– другая Р· СѓСЃС…РѕРґСѓ, Р· краю баўгараў С– хазараў, Р·-Р·Р° Волгі - РґР° Нямеччыны. Смаленск тады таргаваў Р· Рыгаю, востр. Готляндам С– Рі.Рґ., быў багатым С– культурным местам, меў добрыя школы С– такіх высокаасвечаных людзей, СЏРє архірэй Клімэнт Смаляціч, або СЃРІ. Аўрам Смаленскі. (Аркадзь Смоліч, “Географія Беларусі”).

увеличить до 1200x900

Помнік Аўраму Смаленскаму

увеличить до 1200x900

Барочная манастырская царква

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Ядро напалеонаўскай гарматы - "ліст ад Напалеона".

[Валацуга]

1404 - 1514

110 год у складзе ВКЛ. У 1499 годзе Васіль Цёмны адмовіўся ад горада назаўжды.

Калі большая частка Беларусі адыйшла пад Літву, Смаленск зрабіўся быў цэнтрам барацьбы Р·Р° незалежнасць Беларусі. Смаленск літоўскім кенязём прыйшлося здабываць сілаю. Аднак, С– пад Літвою будучы, трымаўся Смаленск вельмі незалежна С– перехаваў найбольш вольнасцяй Р·Р° СћСЃРµ іншыя беларускія месты. Пад Літвою жылося Смаленску наагул вельмі РґРѕР±СЂР°. Ніколі РЅРµ даходзіў такога росквіту СЏРіРѕ гандаль, СЏРє пад Літвою, ніколі гэтак РЅРµ багацела смаленскае насяленне. (Аркадзь Смоліч, “Географія Беларусі”).

увеличить до 900x1200

Старая экспазіцыя ў Громавай вежы.

[Валацуга]

XV стагоддзе

Па лініі, дзе, відавочна, пазней узняліся муры крэпасці, быў насыпаны земляны вал. Парэшткі вала захаваліся на адлегласці ад Громавай вежы да Каралеўскага бастыёна ў гарадскім парку. Дарэчы, пытанне - хто яго ўзвёў - да гэтага часу з'яўляеецца спрэчным.

Першы кавалак у Лапацінскім садзе.

увеличить до 1200x900

«Р—емляной вал. Р’ XV веке служил основанием деревянной крепости. Р’ 1514 Рі. был местом кровопролитных боев, РІ С…РѕРґРµ которых РІРѕР№СЃРєР° РњРѕСЃРєРѕРІСЃРєРѕРіРѕ государства совместно СЃРѕ смолянами освободили РіРѕСЂРѕРґ РѕС‚ польско-литовских феодалов».

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Другі кавалак - ля Громавай вежы.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

Канец XVI стагоддзя

Але ня доўга цягнуўся гэты час дабрабыту. Узмацнеўшая Масква пачала нападаць на землі Смаленскія і заяўляць пратэнсыі да самога Смаленску. Каб адбараніць места, быў тады, у XV веку, пабудаваны земляны замак. Моцны быў гэты замак, але ня вытрымаў напору маскоўскага: у 1514 годзе ўзяў Смаленск Васіль III. Быў Смаленск пад Масквою аж да 1611 году. Маскоўцы ў часы Барыса Гадунова пабудавалі вакол месца велізарную сцяну - шырынёю у 1 сажань, вышынёю ў 2 сажані, а даўжыні 7 вёрст. Сцяна гэтая перахавалася да нашых часоў.
… Сьцены смаленскія надаюць месту шмат хараства; РЅР° С–С… перахавалася яшчэ шмат вежаў. Р— вежы, якая называецца Весялухаю, адкрываеецца цудоўны РІС–Рґ РЅР° места Р№ СЏРіРѕ ваколіцы. (Аркадзь Смоліч, “Географія Беларусі”).

увеличить до 1200x900

Меркаваны архітэктар - Фёдар Конь

Будаўніцтва ішло 7 год. Сцяна цягнулася на 6,5 кіламетраў. З 38 вежаў (з іх 9 брамаў) захаваліся наступныя:

увеличить до 900x1200

Воўкава (Сямёнаўская, Стрэлка)

увеличить до 1200x900

Кастыраўская (Чырвоная)

увеличить до 1200x900

Весялуха (Лучынская)

увеличить до 1200x900

Дняпроўская брама

увеличить до 1200x900

Пазнякова (Рогаўка) - паперадзе

увеличить до 1200x900

Арол (Гарадзецкая)

увеличить до 900x1200

Аўраміеўская

увеличить до 900x1200

Заалтарная (Бялуха)

увеличить до 1200x900

Вароніна

увеличить до 900x1200

Даўгачоўская (Шэмбелева)

увеличить до 1200x900

Зімбулка

увеличить до 1200x900

Мікольская брама

увеличить до 900x1200

Мохавая

увеличить до 900x1200

Данец

увеличить до 1200x900

Громавая (Тупінская)

увеличить до 1200x900

Бублейка - паперадзе

увеличить до 1200x900

Пятніцкая

А таксама Капыценская брама, але пра яе ніжэй.

[Валацуга]

1609 Рі., 1611 – 1654

Якімі бы моцнымі не былі смаленскія муры, але яны палі перад войскам Рэчы Паспалітай праз 7 год пасля завяршэння іх будаўніцтва.
Першая - няўдалая - спроба зламіць іх адбылася ў 1609 годзе. Выстаяла Капыценская брама. Менавіта за ёй захаваліся земляныя валы часоў ВКЛ.

увеличить до 1200x900

Але ў 1611 годзе горад узяты войскамі Рэчы Паспалітай і на 43 гады - да 1654 года - уваходзіць у яе склад.

[Валацуга]

1611-1613 РіРі.

Каралеўскі бастыён (Сігізмундава крэпасць, Вялікі вал, Цытадэль, Пентагон)

У Смаленску ёсць свой Пентагон. На месцы пралома сцяны былі ўзведзены земляныя ўмацаванні ў выглядзе пяціканцавой зоркі. Тры бастыёна выходзілі за межы горада, а два знаходзіліся ўнутры. Зямлю для насыпа бралі адсюль жа - так утварыўся вялізны роў для крэпасці. Верхні вал сягаў на вышыню 11 м. Гэты быў вялікі крок наперад - цагляныя муры і вежы кепска вытрымлівалі моц артылерыі. Сучасны мост у Лапацінскім садзе пабудаваны на месцы ўвахода ў Цытадэль. Яе брама знаходзілася паміж закладзенымі цэглай аркамі з ільвамі. Гэтыя аркі былі ўваходамі ў каменныя сутарэнні дзе захоўваліся боепрыпасы. Па іроніі лёсу на мяжы XVIII-XIX стагоддзяў, гэтыя казематы выкарыстоўвалі ў якасці этапнай турмы для паўстанцаў, якіх высылалі ў глыб імперыі.

увеличить до 1080x1045

Смаленскі Пентагон. Так бачыць wikimapia.

увеличить до 1200x900

Адзін са знешніх бастыёнаў.

увеличить до 1200x900

Памятны знак Р· надпісам: «РљРѕСЂРѕР»РµРІСЃРєРёР№ бастион возведен РІ 1611-1613Рі.Рі. РЅР° месте пролома крепостной стены. Р’ 1654 РіРѕРґСѓ РїСЂРё освобождении Смоленска РѕС‚ польского владычества был местом ожесточенных боев. Р’ 1812 РіРѕРґСѓ бригада генерала Паскевича РЅР° этом бастионе успешно отразила атаки французского РєРѕСЂРїСѓСЃР° маршала Нея».

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Унутраныя бастыёны.

увеличить до 1200x900

Рэшткі рва ў Лапацінскім садзе.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Уваход у Цытадэль

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

Уваход у былыя казематы для боепрыпасаў, пазней - турма для паўстанцаў.

[Валацуга]

Каралеўская вуліца.



Захоўвала сваю назву да рэвалюцыі, пасля якой займела назву Карла Маркса.

увеличить до 1200x900

Ідзе ад Каралеўскага бастыёна і займае толькі паўночны (няцотны) бок бульвара.

увеличить до 1200x900

Дом у канцы вуліцы ўпрыгожваюць мемарыяльныя шыльды Жукаву і Тухачэўскаму - тут быў размешчаны штаб Беларускай Ваеннай акругі.

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

1609-1611 РіРі.

Хто быў у Смаленску даўней ужо не адшукае плошчу Смірнова - тут зараз плошча Перамогі. Дамінанта - новы помнік Абаронцам і вызваліцелям Смаленска.

увеличить до 1200x900

Чамусьці для ілюстрацыі гэтага часу быў абраны перыяд вайны ў выніку якой Смаленск быў страчаны.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

1632-1634 РіРі.

Шэйнаў бастыён (Гранавітая вежа, Уладзіславаў пралом, Сігізмундаў шанец).

Перадапошняя спроба вярнуць Смаленск у склад Расіі. Гранавітая вежа была цалкам знішчана пад час асады маскоўцамі ваяводы Міхала Шэіна.

увеличить до 1200x900

Але гэта не дапамагло - яшчэ да яе падрыву вайскоўцы Рэчы Паспалітай з унутранага боку насыпалі вялікі земляны выл, атака была адбіта. Часткова вал захаваўся і носіць імя Шэінаў бастыён.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

[Валацуга]

Валуціна гара

На ускрайку Смаленска ў 2015 годзе на Валуцінай гары ўзведзены помнік гэтым падзеям.

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900

увеличить до 1200x900